Copyright © 2024 ΓΣΠ | Designed by Leafnet LTD
Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΟΥ Γ.Σ.Π
Για ενίσχυση της εθνικής ταυτότητας
Μόνο ορισμένοι αιθεροβάμονες ονειροπόλοι μπορούσαν εκείνη την εποχή, στα τέλη του 19ου αιώνα, να φανταστούν θέατρα, αίθουσες εκδηλώσεων, γυμναστήρια και στάδια, όπου θα γυμνάζονταν οι νέοι και οι νέες, θα διοργανώνονταν αθλητικοί αγώνες κ.λπ. Πρώτιστη προτεραιότητα ήταν τα σχολεία. Ελάχιστα υπήρχαν, κι εκείνα λειτουργούσαν με μύριες ελλείψεις. Ένας πολύ μικρός αριθμός παιδιών μάθαιναν λίγα κολλυβογράμματα, από τους ιερείς και τους δασκάλους, που ήταν μετρημένοι στα δάχτυλα.
Βασανισμένοι, τυραννισμένοι, πρόωρα γερασμένοι από τις σκληρές δουλειές στα χωράφια, την πείνα, τις στερήσεις, τις κακές συνθήκες διαβίωσης, αλλά και τις ασθένειες που θέριζαν κόσμο, ιδιαίτερα τα παιδιά. Έτσι ζούσαν, μεταξύ φθοράς και αφθαρσίας, οι κάτοικοι της Κύπρου, λόγω της μακραίωνης δουλείας υπό την Οθωμανική αυτοκρατορία. Δεν υπήρχαν καν νοσοκομεία, παρά μόνο ελάχιστα, υποτυπώδη ιατρικά κέντρα για αντιμετώπιση μολυσματικών ασθενειών.
Κι όμως, οι ελληνικής καταγωγής Κύπριοι, παρά την κυριαρχία του αναλφαβητισμού, διατηρούσαν την ελληνική γλώσσα, και μάλιστα ατόφιες εκφράσεις από τα ομηρικά έπη. Κρατούσαν παραδόσεις που παρέπεμπαν στον αρχαιοελληνικό πολιτισμό, ο οποίος είχε αναπτύξει σε θαυμαστό βαθμό τον αθλητισμό, στη βάση της αρχής «νους υγιής εν σώματι υγιή».
Η συμμετοχή και οι επιτυχίες Κυπρίων σε Ολυμπιακούς Αγώνες, κατά την αρχαιότητα, ήταν βαθιά ανεξίτηλα καταγραμμένη στο υποσυνείδητο των κατοίκων του νησιού.
Το όραμα των Κυπρίων για ελευθερία είχε καταπνιγεί την περίοδο της Ελληνικής Επανάστασης κατά της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, που άρχισε το 1821, αλλά αναβίωσε μετά το 1878. Τότε η Κύπρος πέρασε στα χέρια των Βρετανών, οι οποίοι ενοικίασαν το νησί από την Οθωμανική αυτοκρατορία για να εξυπηρετήσουν τα συμφέροντά τους στην περιοχή της ανατολικής Μεσογείου.
Οι Κύπριοι χαιρέτησαν με ενθουσιασμό την αλλαγή καθεστώτος, ελπίζοντας ότι υπό την κυριαρχία «πολιτισμένου έθνους» θα άνοιγε ο δρόμος για την ανάπτυξη, την πρόοδο και την ευημερία, κυρίως όμως για ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. Οι προσδοκίες τους διαψεύστηκαν. Οι Βρετανοί αποικιοκράτες το πρώτο που επισήμαναν, εκτός από την κοινωνική υστέρηση του νησιού, ήταν η ύπαρξη κοινότητας Τουρκοκυπρίων, που είχε διαμορφωθεί σταδιακά στα χρόνια της οθωμανικής κατοχής. Σκοπός τους ήταν η εφαρμογή της πολιτικής τού «διαίρει και βασίλευε», για να διατηρήσουν απρόσκοπτα και χωρίς προβλήματα την κυριαρχία τους.
Οι Βρετανοί μετέφεραν στην Κύπρο όχι μόνο στρατεύματα, αλλά και τις συνήθειες τους στην ψυχαγωγία και την άθληση. Διοργάνωναν ιπποδρομίες, αγώνες κρίκετ, τένις, χόκεϊ, σκοποβολής κ.λπ. Κάποτε κλωτσούσαν μια μπάλα σε πρόχειρα γήπεδα, λέγοντας ότι έπαιζαν «football» (ποδόσφαιρο). Στις παραθαλάσσιες πόλεις οι Βρετανοί, στρατιωτικοί, αλλά και πολίτες, ασχολούνταν επίσης με ιστιοδρομίες, λεμβοδρομίες, αγώνες πόλο και άλλα θαλάσσια αγωνίσματα. Ορισμένες φορές διεξάγονταν αγώνες με ομάδες αποτελούμενες από Βρετανούς και Κυπρίους.
Πήραν πρωτοβουλία για άθληση της νεολαίας
Τα λιμνάζοντα νερά στην κυπριακή κοινωνία άρχισαν να κινούνται με την επιστροφή νεαρών προοδευτικών ανθρώπων, κυρίως εκπαιδευτικών, γιατρών και δικηγόρων, μετά τις σπουδές τους σε χώρες του εξωτερικού, πρωτίστως στην Ελλάδα. Δημιουργούνταν με αργούς ρυθμούς λέσχες, σύλλογοι, σωματεία, αναγνωστήρια, που είχαν ως σκοπούς τους την καλλιέργεια του πολιτισμού και την ανάπτυξη του μορφωτικού επιπέδου. Επίσης επιδιώχθηκε η καλλιέργεια του κλασικού αθλητισμού, για την ενίσχυση της ελληνικής εθνικής ταυτότητας.
Στη Λευκωσία λειτουργούσε ο «Κυπριακός Σύλλογος», την προεδρία του οποίου ανέλαβε το 1891 ο νεαρός γιατρός Αντώνιος Θεοδότου, ο οποίος επέστρεψε στην Κύπρο μετά την ολοκλήρωση της μετεκπαίδευσής του στη Γαλλία. Αρχικά είχε σπουδάσει στην Αθήνα, όπου μυήθηκε στον αθλητισμό από τον γυμναστή Ιωάννη Φωκιανό, διευθυντή του Δημόσιου Γυμναστηρίου και δραστήριο παράγοντα για τη διάδοση του αθλητισμού. Στην Κύπρο, ο Αντώνιος Θεοδότου ανέλαβε να γυμνάζει νέους που ενδιαφέρονταν για τον αθλητισμό. Τότε, η Σχολική Επιτροπεία της Αστικής Σχολής (όπως λέγονταν τότε τα δημοτικά σχολεία στις πόλεις) Αγίου Σάββα στην εντός των τειχών Λευκωσία αποφάσισε τη δημιουργία γυμναστηρίου στην αυλή του σχολείου.
Τις προσπάθειες του Αντώνιου Θεοδότου ενίσχυσαν ο αδελφός του, Θεοφάνης Θεοδότου, και ο πρώτος εξάδελφός του, Αριστόδημος Φοινιεύς. Και οι δύο είχαν επίσης σπουδάσει στην Αθήνα, δικηγόρος ο πρώτος, γιατρός ο δεύτερος. Κι επίσης είχαν επηρεαστεί από τον Ιωάννη Φωκιανό. Ο Θεοφάνης Θεοδότου μάλιστα βοηθούσε στην εκγύμναση αθλητών στο γυμναστήριο του «Κυπριακού Συλλόγου». Ανάμεσα στους νεαρούς αθλητές του Συλλόγου ήταν μετέπειτα γνωστές προσωπικότητες: Ο Κλεάνθης Χριστοφίδης ήταν σημαντικός οικονομικός παράγοντας της λευκωσιάτικης κοινωνίας. Ο Θεόδωρος Φωτιάδης, μετέπειτα σπουδαίος αρχιτέκτονας, δημιουργός πολλών νεοκλασικών οικοδομών (σχολικών και άλλων κτηρίων, όπως του Παγκυπρίου Γυμνασίου, της Αστικής Σχολής Ευγενίας και Αντωνίου Θεοδότου, μετέπειτα δημοτικού σχολείου Αγίου Αντωνίου), διέπρεψε και σε Πανελλήνιους Αγώνες με τη φανέλα του Πανελλήνιου Γυμναστικού Συλλόγου. Ο Μενέλαος Μαρκίδης διετέλεσε πρώτος έφορος του Αρχαιολογικού Μουσείου.
Ήταν απαραίτητη η δημιουργία γυμναστικού συλλόγου
Οι τρεις νεαροί λάτρεις του αθλητισμού, τα αδέλφια Θεοδότου και ο Αριστόδημος Φοινιεύς, πρωτοστάτησαν στην ίδρυση του Ελληνικού Γυμναστικού Συλλόγου «Τα Παγκύπρια», το 1894. Ήδη στη Λεμεσό, με πρωτοβουλία του σχολάρχη Ανδρέα Θεμιστοκλέους, είχε ιδρυθεί το 1892 ο Γυμναστικός Σύλλογος «Ολύμπια» (Γ.Σ.Ο.). Η δημιουργία γυμναστικών συλλόγων και στην Κύπρο θεωρήθηκε απαραίτητη ενόψει των ενεργειών για διοργάνωση της πρώτης Ολυμπιάδας των νεότερων χρόνων.
Σημειώνεται ότι αναφερόταν με διάφορες ονομασίες ο γυμναστικός σύλλογος της Λευκωσίας, άλλοτε ως «Παγκύπριο Γυμναστήριο», άλλοτε ως «Παγκύπριος Γυμναστικός Σύλλογος», άλλοτε ως «Ελληνικός Γυμναστικός Σύλλογος “Τα Παγκύπρια”».
Ο πρώτιστος στόχος που είχαν στο μυαλό τους οι πρωτεργάτες του αθλητισμού στην Κύπρο ήταν η ενδυνάμωση της ελληνικής εθνικής συνείδησης μέσω αθλητικών δραστηριοτήτων, αλλά και η άθληση της νεολαίας.
Αυλαία με τους Α΄ Παγκύπριους Αγώνες
Οι προετοιμασίες για τους Α΄ Παγκύπριους Αγώνες, που είχε προκηρύξει ο Γ.Σ.Ο., άρχισαν το 1895. Ο γενικός γραμματέας των Ολυμπιακών Αγώνων, Τιμολέων Φιλήμων (κυπριακής καταγωγής παράγοντας, ο οποίος διετέλεσε και δήμαρχος Αθηναίων), χαιρέτησε το γεγονός με επιστολή του προς τον πρόεδρο του Γ.Σ.Ο., Νικόλαο Κλ. Λανίτη:
«Τούτο κρατύνει εν ημίν την ελπίδα ότι η ελληνική νήσος υμών θέλει αξιωθή να πέμψη εις τους Ολυμπιακούς Αγώνας αθλητάς ικανούς να μεταφέρωσι εις την εαυτών πατρίδα το πρώτον εκ της Μητρός Ελλάδος διδόμενον αυτοίς άθλον».
Παράλληλα όμως ο Τιμολέων Φιλήμων προέβαινε και σε συστάσεις. Ζητούσε να ματαιωθεί η παροχή χρηματικών βραβείων στους νικητές των Παγκύπριων Αγώνων. Και ο λόγος; «Πρώτος και κύριος όρος τής κατά τους Ολυμπιακούς Αγώνας συμμετοχής των αγωνιστών είνε, όπως ούτοι προσέλθωσιν ως ερασιτέχναι, τουτέστι να μη διηγωνίσθησαν ουδέποτε επί χρηματική αμοιβή οιαδήποτε, και της ελαχίστης χρηματικής αξίας, διότι ουδείς χρηματίτης αγών υφίσταται κατά τους ημετέρους Ολυμπιακούς Αγώνας, καθώς δεν υφίστατο και εν τη αρχαιότητι», όπως σημείωνε ο Τιμολέων Φιλήμων.
Η παρέμβαση αυτή, αν και προκάλεσε ανησυχία ότι ίσως επηρέαζε την προσέλευση νέων για συμμετοχή στους αγώνες, έγινε αποδεκτή. Η εφημερίδα «Φωνή της Κύπρου» επισήμανε ότι «η κυπριακή νεολαία, σαφή έχουσα την συνείδησιν ου μόνον της καταγωγής και των πατρίων παραδόσεων, αλλά και των προς το μέλλον υποχρεώσεων αυτής, θέλει κατέλθη αθρόα εις την κονίστραν των Παγκυπρίων Αγώνων, όπως αγωνισθή υπέρ της δάφνης και της ελαίας».
Η διεξαγωγή των αγώνων όμως αναβλήθηκε, αφού έγινε αποδεκτό το αίτημα του Γ.Σ.Π. να δοθεί χρόνος για την ετοιμασία αθλητών, ώστε να μπορέσει να πάρει μέρος στους αγώνες. Εξάλλου είχε μετακινηθεί και η ημερομηνία διεξαγωγής των Πανελλήνιων Αγώνων.
Τελικά, οι Α΄ Παγκύπριοι Αγώνες πραγματοποιήθηκαν τον Φεβρουάριο του 1896, στη Λεμεσό. Πλήθος κόσμου συνέρρευσε στο στάδιο για να γίνει μάρτυρας του ιστορικού εκείνου γεγονότος. Συμμετείχαν αθλητές από τέσσερις γυμναστικούς συλλόγους που είχαν ιδρυθεί εκείνα τα χρόνια. Ήταν ο Γ.Σ. «Ολύμπια» της Λεμεσού, ο Γ.Σ. «Τα Παγκύπρια» της Λευκωσίας, ο Γ.Σ. «Ζήνων» της Λάρνακας και ο Γ.Σ. «Κόροιβος» της Πάφου.
Εντός των τειχών το πρώτο γυμναστήριο
Για να εξυπηρετηθούν οι ανάγκες άθλησης των νέων είχε διαμορφωθεί γυμναστήριο στον περίβολο του «Κυπριακού Συλλόγου», το οποίο ήταν μεν ακόμη ημιτελές, αναμενόταν όμως να συμπληρωθεί με νέα όργανα γυμναστικής. Έκανε καλή αρχή η Λευκωσία, όπως έγραφε η εφημερίδα «Φωνή της Κύπρου» στις 21.7.1892. Προέτρεπε μάλιστα τις άλλες πόλεις να ακολουθήσουν το παράδειγμά της.
Η εφημερίδα «Φωνή της Κύπρου» επανήλθε στο θέμα στις 28.12.1892, τονίζοντας ότι το γυμναστήριο του «Κυπριακού Συλλόγου» αποσκοπούσε στην άσκηση των μελών του, αλλά και οι μαθητές του δημοτικού σχολείου Αγίου Σάββα «να καταγίνωνται κατά τα διαλείμματα των μαθημάτων, εις την γυμναστικήν, αναπτύσσοντες τοιουτοτρόπως και τον νουν και το σώμα». Το γυμναστήριο γέννησε ελπίδες ότι «θα δώσωμεν ζωήν και νεύρα εις την εκθηλεισθείσαν νεολαίαν μας, εις τα εκνευρισμένα και σκελετώδη τέκνα μας». Ο ενθουσιασμός όμως κόπασε σύντομα, σύμφωνα με την ίδια εφημερίδα. Έτσι το στάδιο εγκαταλείφθηκε στις βροχές και τους ανέμους.
Απόντος αθλητή του Γ.Σ.Π. η πρώτη Ολυμπιάδα
Η Επιτροπή Ολυμπιακών Αγώνων διοργάνωσε τον Μάρτιο του 1896, στο Παναθηναϊκό στάδιο, τους Α΄ Πανελλήνιους Αγώνες, που ήταν δοκιμαστικοί. Σκοπός ήταν να επιλεγούν οι αθλητές που θα εκπροσωπούσαν την Ελλάδα στους επικείμενους Α΄ Ολυμπιακούς Αγώνες της σύγχρονης εποχής. Συμμετείχαν 45 αθλητές και θα έπαιρναν την πρόκριση δύο αθλητές σε κάθε αγώνισμα, εκτός από τον μαραθώνιο και τον αγώνα δρόμου 1.500μ., στους οποίους θα προκρίνονταν έξι και τρεις αθλητές αντίστοιχα. Σε εκείνους τους αγώνες διακρίθηκε ο Αναστάσιος Ανδρέου, αθλητής του Γ.Σ.Ο., που εξασφάλισε την πολυπόθητη πρόκριση για την Ολυμπιάδα του 1896.
Συνιδρυτής του ΣΕΓΑΣ ο Γ.Σ.Π.
Η διεξαγωγή της Ολυμπιάδας το 1896 αποτέλεσε ισχυρό έναυσμα για την ανάπτυξη του αθλητισμού, τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Κύπρο. Στην Αθήνα συγκροτήθηκε τον Ιανουάριο του 1897 ο Σύνδεσμος Ελληνικών Γυμναστικών Αθλητικών Σωματείων (ΣΕΓΑΣ) με τη συμμετοχή 28 σωματείων. Δύο από αυτά είχαν την έδρα τους στην Κύπρο. Πρόκειται για τον Γ.Σ.Ο. και τον Γ.Σ.Π. Μαζί με τον Γ.Σ. Σμύρνης ήταν οι μόνοι σύλλογοι – ιδρυτικά μέλη του ΣΕΓΑΣ που δραστηριοποιούνταν εκτός της τότε ελληνικής επικράτειας. Αργότερα, εντάχθηκαν στον ΣΕΓΑΣ και οι υπόλοιποι γυμναστικοί σύλλογοι της Κύπρου. Η διασύνδεση αυτή είχε ευεργετικό αντίκτυπο στον κυπριακό αθλητισμό αλλά και ευρύτερα στην κοινωνία του νησιού. Το 2017, με την ευκαιρία των 120 χρόνων του, ο ΣΕΓΑΣ τίμησε και τον Γ.Σ.Π. ως ένα από τα ιδρυτικά του μέλη.
Β΄ Παγκύπριοι στη Λευκωσία, με αποχωρήσεις...
Οι εφημερίδες και οι λάτρεις του αθλητισμού στην Κύπρο παρότρυναν τους νέους να επιδοθούν στον αθλητισμό, αλλά αντιλαμβάνονταν ότι χρειάζονταν υποδομές. Γι’ αυτό απαιτούσαν τη βελτίωση των γυμναστηρίων. Ο Γ.Σ.Π. δραστηριοποιήθηκε για να ικανοποιήσει αυτό το αίτημα.
Οι Β΄ Παγκύπριοι Αγώνες προκηρύχθηκαν από το «Παγκύπριο Γυμναστήριο» (μια άλλη ονομασία που χρησιμοποιήθηκε για τον Γ.Σ.Π.), το 1897, αλλά πραγματοποιήθηκαν το 1898. Είχαν αναβληθεί λόγω πένθους, που κυρίευσε και την Κύπρο λόγω του «ατυχούς» ελληνοτουρκικού πολέμου.
Οι αγώνες διεξήχθησαν Απρίλιο μήνα, στο στάδιο που διαμορφώθηκε στον χώρο μεταξύ της εκκλησίας Αγίου Σάββα προς την πλευρά των ενετικών τειχών στη Λευκωσία, η οποία εκείνη την εποχή ήταν ακόμη περιορισμένη εντός των τειχών. Ονομάστηκε «Παγκύπριο Γυμναστήριο» και είχε συμπληρωθεί με υπόστεγο για να φιλοξενήσει τους επίσημους προσκεκλημένους.
Είχαν στηθεί εκεί ιστός, μονόζυγα, δίζυγα, αλτήρες κ.ά. Ο στίβος ήταν μόλις 150 μ. για τους αγώνες δρόμου. Οι Λευκωσιάτες παρακολουθούσαν τους αθλητές που προετοιμάζονταν και θαύμαζαν. «Πεντάκις και δεκάκις διατρέχουσιν ως έλαφοι οι δρομείς, χωρίς την ελαχίστην να αισθανθώσιν κόπωσιν», έγραφε με θαυμασμό η εφημερίδα «Φωνή της Κύπρου» στις 10 Μαρτίου 1898.
Εκτός από τους γυμναστικούς συλλόγους, στους αγώνες συμμετείχαν και μαθητές εκπροσωπώντας τις πόλεις και τα σχολεία τους.
Κατά την τελετή έναρξης, τέλεσε αγιασμό ο Αρχιεπίσκοπος Σωφρόνιος, ενώ ο πρόεδρος του δημοτικού συμβουλίου Λευκωσίας (δήμαρχος), Αχιλλέας Λιασίδης, απηύθυνε προσφώνηση στο «διά πλήθους ελληνικών σημαιών στολισθέν» στάδιο, όπως επισήμανε ο Φίλιος Ζαννέτος. Ο συγγραφέας του βιβλίου «Ιστορία της Νήσου Κύπρου» (1910) και δήμαρχος Λάρνακας σημειώνει σκωπτικά για τα επεισόδια που σημάδευσαν τους Αγώνες: «Δεν εβράδυνε να επέλθη διαφωνία τις μεταξύ των αρίστων μεν εις την αθλητικήν επίδοσιν, ευεξάπτων δε και πως εριστικών Λεμησσίων και των ουχ ήττον πεισμόνων Λευκωσιατών, αφορμής δοθείσης εκ της αμίλλης δύο αθλητών, του μεν Λευκωσιάτου, του δε Λεμησσίου, εν τω αγωνίσματι των 800 μέτρων επαναληφθέντι δις. Φαίνεται δ’ ότι και η Ελλανόδικος εχειρίσθη αδεξίως πως το ζήτημα, και ούτω δυσαρεστηθέντες οι Λεμήσσιοι θορυβωδώς απεχώρησαν διακινδυνεύσαντες την όλην πανήγυριν». Οι Λεμέσιοι αθλητές απείχαν τη δεύτερη μέρα των αγώνων.
Σε εκείνους τους αγώνες, τους Β΄ Παγκυπρίους, στον πίνακα των νικητών φιγουράρουν τα ονόματα αθλητών του Γ.Σ.Π. Ο Ευριπίδης Τσοπάνογλους νίκησε στο άλμα επί κοντώ με 2.60 μ., στο εφαλτήριο άνευ βαλβίδων, καθώς και στο εφαλτήριο μετά βαλβίδων. Στο μονόζυγο νικητής ήταν ο Χριστόδουλος Ιερωνύμου, ενώ στους κρίκους ο Ανδρέας Κοντός. Στον δρόμο 1.500 μ. πρώτευσε ο Ιορδάνης Μιχαηλίδης. Στο άλμα εις μήκος μετά φοράς και στο άλμα τριπλούν μετά φοράς νίκησε ο Κωνσταντίνος Πανταζής (με 5.65 μ. και 11.90 μ. αντίστοιχα). Στη σφαιροβολία νίκησε ο Παναγιώτης Καλαβάς με βολή 9.45 μ. Ο Λοΐζος Λοΐζου κέρδισε στην αναρρίχηση επί κάλω φτάνοντας τα 14 μ., στη δισκοβολία ο Φιλόκυπρος Κισσονέργης με 22.80 μ. και στο δίζυγο ο Σταύρος Παφίτης. Ο Αριστόδημος Γεωργιάδης αναδείχθηκε νικητής τόσο στην άρση βαρών μετά δύο χειρών (αφού σήκωσε 53 οκάδες), όσο και στην άρση βαρών μετά μιάς χειρός (30 οκάδες). Στον θεωρούμενο ως πιο ενδιαφέροντα και επίπονο αγώνα, τον μαραθώνιο δρόμο (για την ακρίβεια ημιμαραθώνιο, αφού η απόσταση ήταν 20 αγγλικά μίλια) δαφνοστεφανώθηκε ο Παναγιώτης Κωνσταντή. Κάλυψε την απόσταση σε 2 ώρες και 52 λεπτά.
Στο πλαίσιο των αγώνων οι μαθητές του Παγκυπρίου Γυμνασίου ανέβασαν θεατρική παράσταση με το αρχαιοελληνικό δράμα «Αντιγόνη» του Σοφοκλή.
Ακόμη δεν είχαν οριστικοποιηθεί οι κανονισμοί των αγώνων. Ο Κωνσταντίνος Συμεωνίδης του Γ.Σ.Ο. είχε τερματίσει πρώτος σε προκριματικό αγώνα δρόμου μετ’ εμποδίων, με δεύτερο τον Μιχαλάκη Ρωσσίδη, επίσης του Γ.Σ.Ο. Επειδή όμως ο Συμεωνίδης είχε ρίξει εμπόδιο, οι ελλανοδίκες έδωσαν τη νίκη στον Ρωσσίδη, γεγονός που ξεσήκωσε και πάλι αντιδράσεις.
Ούτε και υπήρχε η απαραίτητη πείρα για τέτοιες διοργανώσεις. Με συνέπεια το χάος… Η αφετηρία για τον μαραθώνιο είχε οριστεί στη Λάρνακα. Μετέβησαν εκεί με άμαξα 17 αθλητές. «Βλέπομεν εφίππους και πεζούς ζαπτιέδες προσπαθούντας να κρατώσι την τάξιν και ανοίγωσι δίοδον εις τους δρομείς», οι οποίοι παρεμποδίζονταν όχι μόνο από τους θεατές, αλλά και από διερχόμενες άμαξες, σύμφωνα με τις περιγραφές των εφημερίδων της εποχής.
Πείσμωσαν και δημιούργησαν εντυπωσιακό στάδιο
Οι Γ΄ Παγκύπριοι Αγώνες πραγματοποιήθηκαν και πάλι στη Λεμεσό, το 1899, ενώ το 1900, οι Δ΄ Παγκύπριοι Αγώνες διεξήχθησαν στη Λάρνακα, αφού ο τοπικός σύλλογος κατασκεύασε και αυτός γυμναστήριο, χωρίς κερκίδες, ωστόσο. Η αποτυχία των αθλητών της Λευκωσίας, αλλά και ο τρόπος με τον οποίο πανηγύριζαν τις νίκες των αθλητών τους οι Λεμεσιανοί και οι κάτοικοι των άλλων πόλεων πείσμωσε τους παράγοντες της Λευκωσίας.
Ο πρόεδρος του Γ.Σ.Π. Θεοφάνης Θεοδότου διαβίβασε τότε τον διακαή πόθο να διοργανωθούν οι Πανελλήνιοι Αγώνες στην Κύπρο, ταυτόχρονα με τους Παγκύπριους Αγώνες. Ωστόσο, η απάντηση ήταν αρνητική. Ο ΣΕΓΑΣ θεωρούσε αδύνατο, για διάφορους λόγους, να γίνει κάτι τέτοιο. Έτσι ο Γ.Σ.Π. προχώρησε στην προκήρυξη των Ε΄ Παγκύπριων Αγώνων, που θα πραγματοποιούνταν την εβδομάδα της Διακαινησίμου, τον Απρίλιο του 1902.
Ο αθλητισμός, όπως και ο πληθυσμός της Λευκωσίας, που αυξανόταν, ασφυκτιούσε πλέον εντός των τειχών. Τότε ο Γ.Σ.Π. προχώρησε στην αγορά γης έξω από τα τείχη. Πρωτοστάτες σε αυτή την κίνηση ήταν οι ηγήτορες του Γ.Σ.Π. Όραμά τους ήταν να φιλοξενήσει ο Γ.Σ.Π. Πανελλήνιους Αγώνες, για να τονωθεί το εθνικό φρόνημα των Κυπρίων. Μέλη της επιτροπείας του Γ.Σ.Π. είχαν εκλεγεί το 1900 οι ακόλουθοι: Θεοφάνης Θεοδότου, πρόεδρος, Αριστόδημος Φοινιεύς, αντιπρόεδρος, Αντώνιος Θεοδότου, ταμίας, Ν. Χατζηγαβριήλ, γραμματέας, Σ. Ηλιασίδης, εισπράκτωρ, και σύμβουλοι οι Ιωάννης Οικονομίδης, Κ. Λοϊζίδης, Ευάγγελος Ι. Ευαγγελίδης, Νικόλαος Καταλάνος, Χαράλαμπος Π. Μαραθεύτης και Χαράλαμπος Νικολαΐδης.
Αυτοί προώθησαν τη δημιουργία σταδίου, που ήταν μεγαλοπρεπές και το πρώτο στην Ανατολή, υστερούσε δε, μόνο του Παναθηναϊκού σταδίου, σύμφωνα με τον δημοσιογράφο Νικόλαο Καταλάνο.
Έτσι πλήθος κόσμου συνέρρευσε στο νέο στάδιο του Γ.Σ.Π. έξω από την εντός των τειχών Λευκωσία, σε καταπράσινη περιοχή, για να παρακολουθήσει την τελετή έναρξης των Ε΄ Παγκύπριων Αγώνων. Αγιασμό τέλεσε ο Μητροπολίτης Κιτίου Κύριλλος (ο επονομαζόμενος Κυριλλάτσος). Προσφώνηση απηύθυνε ο πρόεδρος του Συλλόγου, Θεοφάνης Θεοδότου. Παρίσταντο ανάμεσα στους επισήμους ο Βρετανός αρμοστής σερ Χέινς Σμιθ, αλλά και οι μωαμεθανοί βουλευτές, ακόμη και ο καδής (μουσουλμάνος θρησκευτικός ηγέτης).
Το στάδιο φωταγωγήθηκε και «επί της κονίστρας του σταδίου παρετέθη μεγάλη τράπεζα εστρωμένη διά κλάδων πεύκων και επί τούτων τεμάχια οβελιών αμνών εις ην παρεκάθησαν πάντες οι αγωνισταί, οι αντιπρόσωποι των Γυμναστικών σωματείων και άλλοι των επισήμων επισκεπτών. Το συμπόσιον ελάμπρυνον προπόσεις εύγλωττοι, άσματα εθνικά και εν τέλει χοροί εθνικοί, ενώ εκαίοντο αδιαλείπτως πυροτεχνήματα πολύχροα και άφθονα πλημμυρούντα φωτός την πόλιν και την περίχωρον». Μπορούσαν να λείψουν οι… σούβλες και τα πυροτεχνήματα από τέτοιο γεγονός;
Απαγόρευσαν τους Παγκυπρίους οι Βρετανοί
Μετά την εξέγερση των Κυπρίων εναντίον της αποικιοκρατίας τον Οκτώβριο του 1931, οι Βρετανοί κυρίαρχοι απαγόρευσαν για ένα διάστημα την τέλεση των Παγκύπριων Αγώνων. Παράλληλα προώθησαν τη δημιουργία ποδοσφαιρικών ομάδων σε κυβερνητικές υπηρεσίες. Ως αποτέλεσμα, πολλοί αθλητές του στίβου άρχισαν να ασχολούνται με το ποδόσφαιρο.
Ποια ήταν οι αντίδραση των γυμναστικών συλλόγων και των σωματείων; Προσπάθησαν να αποφύγουν τον σκόπελο της απαγόρευσης, προχωρώντας στη διοργάνωση διασωματειακών αγώνων στίβου αντί των Παγκυπρίων. Την πρωτοβουλία για την πρώτη διοργάνωση, το 1932, ανέλαβε η Ένωσις Νέων «Τραστ».
Αφότου συστάθηκε, το 1934, η Κυπριακή Ομοσπονδία Ποδοσφαίρου και προκηρύχθηκε παγκύπριο πρωτάθλημα (αντί πρωταθλημάτων πόλεων), πολλοί αθλητές εγκατέλειψαν τον στίβο για να επιδοθούν στο άθλημα, του οποίου η δημοτικότητα εκτοξευόταν στα ύψη. Αυτό ενέσπειρε ανησυχίες στους λάτρεις του κλασικού αθλητισμού και στους ιθύνοντες των γυμναστικών συλλόγων. Προκειμένου να συντονίσουν τις ενέργειές τους για ανακοπή της αφαίμαξης του στίβου από αθλητές, προχώρησαν στη σύσταση της Τεχνικής Επιτροπής Αθλητισμού Κύπρου (ΤΕΑΚ). Οι αθλητικοί παράγοντες των πόλεων ανέλαβαν τη διοργάνωση αγώνων στίβου (στη Λευκωσία ήταν τα «Ταμάσια»).
Συμμετοχή στην ίδρυση της ΤΕΣΚ
Ήταν φορτισμένη η δεκαετία του 1940. Έληξε μεν ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος, αλλά η Ελλάδα ενεπλάκη στη δίνη άλλου πολέμου, που ήταν κατά πολύ χειρότερος. Εμφύλιος… Αδελφοκτόνος σπαραγμός. Μεταφέρθηκε και στην Κύπρο το κλίμα διχασμού εξαιτίας της αιματηρής σύγκρουσης που είχε και ιδεολογικο-πολιτική διάσταση. Ο φανατισμός, η έχθρα μεταξύ δύο παρατάξεων, της Δεξιάς και της Αριστεράς, εντεινόταν και λόγω της διεξαγωγής δημοτικών εκλογών, αρχής γενομένης από το 1943. Τότε επικράτησε στη Λευκωσία ο συνδυασμός της Δεξιάς, με επικεφαλής τον Θεμιστοκλή Δέρβη, που επανεξελέγη δήμαρχος. Στις επόμενες εκλογές όμως, το 1946, κέρδισε ο συνδυασμός της Αριστεράς. Δήμαρχος Λευκωσίας αναδείχθηκε ο Ιωάννης Κληρίδης. Ο Θεμιστοκλής Δέρβης επιδίωκε να πάρει τη ρεβάνς.
Σε εκείνες τις συνθήκες, οι έξι γυμναστικοί σύλλογοι της Κύπρου, μεταξύ των οποίων και ο Γ.Σ.Π., προχώρησαν στην ίδρυση της Τοπικής Επιτροπής ΣΕΓΑΣ Κύπρου, η οποία έθεσε πάνω σε πιο οργανωμένη βάση τις αθλητικές δραστηριότητες στην Κύπρο. Μεγάλη ήταν η συνεισφορά στελεχών του Γ.Σ.Π. στη λειτουργία της ΤΕΣΚ, της οποίας πρώτος αντιπρόεδρος ήταν ο Φάνος Ιωαννίδης, σημαίνον στέλεχος του Γυμναστικού Συλλόγου της Λευκωσίας. Πρόεδρος ήταν ο Νικόλαος Κλ. Λανίτης, μεγάλη προσωπικότητα των εθνικών αγώνων στην πολιτική, την εκπαίδευση και τον αθλητισμό, παλαιός αθλητής και μετέπειτα πρόεδρος του Γ.Σ.Ο. της Λεμεσού.
Τότε, τον Ιούνιο του 1947, πραγματοποιήθηκαν στην Κύπρο οι Πανελλήνιοι Αγώνες, σε συνδυασμό με τους Παγκύπριους Αγώνες. Οι αθλητές που ήρθαν από την Ελλάδα περιόδευσαν σε όλες τις πόλεις, όπου γίνονταν δεκτοί με ενθουσιασμό. Ο κόσμος κατέκλυζε τα στάδια. Ορισμένα αγωνίσματα και εκδηλώσεις στο πλαίσιο εκείνης της διοργάνωσης πραγματοποιήθηκαν στο στάδιο του Γ.Σ.Π.
Η διάσπαση του κυπριακού αθλητισμού το 1948
Το 1948 ήταν η χρονιά της διάσπασης του κυπριακού αθλητισμού. Ο Γ.Σ.Π. δεν απέφυγε δυσάρεστες καταστάσεις, όπως τη διαγραφή αθλητών. Τότε ο ΣΕΓΑΣ είχε απαιτήσει από σωματεία, συλλόγους και αθλητές να προσυπογράψουν διακήρυξη σε σχέση με τον εμφύλιο πόλεμο που μαινόταν στην Ελλάδα.
Πολλοί αθλητές στίβου, αλλά και ποδοσφαιριστές, αρνήθηκαν, θεωρώντας ότι αυτό αποτελούσε ανεπίτρεπτη εμπλοκή της πολιτικής στον αθλητισμό. Λόγω της στάσης τους αυτής είτε διεγράφησαν είτε αποχώρησαν από υφιστάμενα σωματεία και γυμναστικούς συλλόγους. Οι διαγραφέντες αθλητές και αθλητικοί παράγοντες προχώρησαν στην ίδρυση άλλων σωματείων (της «Ομόνοιας» και του «Ορφέα» στη Λευκωσία), όχι όμως γυμναστικών συλλόγων.
Άλματα προόδου στον δρόμο των επιτυχιών
Αθλητές, προπονητές και παράγοντες του αθλητισμού αφέθηκαν ελεύθεροι από τα κρατητήρια και τα κελιά των φυλακών, ενώ άλλοι βγήκαν από τα κρησφύγετα. Έληξε ο απελευθερωτικός αγώνας και η Κύπρος ανακηρύχθηκε ανεξάρτητο κράτος το 1960, γεγονός που άνοιξε μεγάλες προοπτικές για την ανάπτυξη του κυπριακού αθλητισμού.
Ο Γ.Σ.Π., όπως και οι υπόλοιποι γυμναστικοί σύλλογοι και σωματεία, έκανε άλματα προόδου ήδη από τα πρώτα χρόνια της ανεξαρτησίας. Φυτώρια αθλητών για τον Γ.Σ.Π. αποτελούσαν βέβαια τα σχολεία της Λευκωσίας και των περιχώρων. Τα σχολεία ενισχύονταν συνεχώς με νέους καθηγητές Φυσικής Αγωγής, πολλοί από τους οποίους συνεργάζονταν με τον Γ.Σ.Π. ως προπονητές. Οι επιτυχίες ακολουθούσαν η μια την άλλη και αντανακλούσαν τόσο στα πρόσωπα των ίδιων των αθλητών, όσο και στον Γ.Σ.Π., αλλά και στην εθνική ομάδα της Ελλάδας, η οποία στελεχωνόταν τότε από πολλούς Κύπριους αθλητές, μεταξύ των οποίων και αθλητές του Γ.Σ.Π. Ο κυπριακός αθλητισμός παρέμενε υπό την ομπρέλα της ΤΕΣΚ, κατ’ επέκταση του ΣΕΓΑΣ. Τα ονόματα αθλητών του Γ.Σ.Π. φιγουράρουν στους καταλόγους πανελλήνιων ρεκόρ, ενώ διακρίνονται και στις πρώτες θέσεις σε Βαλκανικούς Αγώνες και σε άλλες διοργανώσεις πέραν των εθνικών συνόρων.
Είχαν όμως αυξηθεί εν τω μεταξύ οι απαιτήσεις για την προετοιμασία των αθλητών, προκειμένου να συναγωνίζονταν επί ίσοις όροις με αθλητές άλλων χωρών. Το στάδιο του Γ.Σ.Π. είχε εξαντλήσει τις δυνατότητές του και ήδη από το 1967 άρχισαν να γίνονται διαβήματα για την ανταλλαγή του χώρου του Γ.Σ.Π. με άλλη έκταση γης, ούτως ώστε να ανεγερθεί νέο στάδιο.
Το 1969 συστάθηκε ο Κυπριακός Οργανισμός Αθλητισμού (ΚΟΑ), ο οποίος έθεσε υπό την ομπρέλα του τον κυπριακό αθλητισμό γενικά, για τη δημιουργία νέων έργων υποδομής.
Μεσολάβησαν το πραξικόπημα και η τουρκική εισβολή το 1974, που έβαλε φρένο στην ανάπτυξη του κυπριακού αθλητισμού, ο οποίος όμως σταδιακά κατάφερε να ορθοποδήσει.
Οι αθλητές του Γ.Σ.Π. προπονούνταν από το 1978 στο νεότευκτο Μακάρειο Στάδιο, αφού το παλιό στάδιο του Συλλόγου ουδόλως ανταποκρινόταν στις απαιτήσεις για αθλητισμό υψηλού επιπέδου.
Με τη δημιουργία της Κυπριακής Ολυμπιακής Επιτροπής (ΚΟΕ) και της Κυπριακής Ομοσπονδίας Ερασιτεχνικού Αθλητισμού Στίβου (ΚΟΕΑΣ) ο κυπριακός αθλητισμός αποσπάστηκε από τον ΣΕΓΑΣ και η Κύπρος απέκτησε δική της εθνική ομάδα. Αθλητές του Γ.Σ.Π. αγωνίζονται για τα χρώματα της Κύπρου σε Κοινοπολιτειακούς, Μεσογειακούς, Ευρωπαϊκούς, Παγκόσμιους και Ολυμπιακούς Αγώνες. Και μας κάνουν πάντα περήφανους με τις επιτυχίες τους.